Văn Tùng, tên khai sinh là Lê Nhật Huy, sinh ngày 31.1.1932 tại Huế, qua đời ngày 3.3.2016 tại Hà Nội. [i] Ông là một nhà sử học, và cũng là một nhà văn. [ii]

Chọn con đường đi theo cách mạng từ năm 1942, dù mới chỉ là một thiếu niên, khi kháng chiến chống Pháp bùng nổ, ông tham gia kháng chiến. Ông hoạt động trong Đội du kích thiếu niên, học sinh kháng chiến từ năm 1942-1954 ở Huế. Những ký ức của thời kỳ đẹp đẽ, sôi nổi và bi tráng này đã là nguồn cảm xúc cho ông khi viết nên tác phẩm đi vào lòng nhiều thế hệ bạn đọc nhỏ tuổi – Đội Thiếu Niên Du Kích Thành Huế. [iii]

Ông có hơn 50 năm làm công tác Đoàn, [iv] đã từng là nguyên Phó Giám đốc thứ nhất, Trung tâm Văn hóa Giáo dục Tổng hợp Thanh niên (nay là Trung tâm thanh thiếu nhi T.Ư), nguyên Tổng biên tập Ban Biên tập lịch sử Đoàn - Hội - Đội T.Ư Đoàn. [v]

***

Văn Tùng là người có công sưu tầm hơn 10.000 hiện vật liên quan đến lịch sử Đoàn. [vi] Ông được báo Tiền Phong đánh giá là Nhà sử học của tuổi trẻ, Nhà sử học của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, bởi ông đã gắn bó cả đời mình với việc ghi chép và nghiên cứu lịch sử của Đoàn. [vii]

Một thời khắc không thể quên trong cuộc đời Văn Tùng là khi ông nhận được một gói nhỏ từ tay mế Hồ, mẹ của anh Kim Đồng vào một sáng mùa đông 1959, bên bếp lửa ngôi nhà sàn của mế ở Nà Mạ, Cao Bằng. Đó là những tài liệu ông đã lặn lội tìm kiếm bấy lâu: cương lĩnh, chương trình hành động, điều lệ Thanh niên cứu quốc, Phụ nữ cứu quốc..., mọi thứ vẫn vẹn nguyên như ngày anh Kim Đồng và bè bạn được kết nạp Đội. Ông lại lặn lội tìm Lê Quảng Ba, chính là người gánh hành lý đưa Bác Hồ về nước năm 1941, tận tai nghe ông Ba kể về những ngày tháng ông đưa Hồ Chủ tịch về nước, những tư liệu lịch sử ấy được viết tay, in ấn ra sao trong hang Pắc Bó. [viii]  Bởi không hề có bản thứ hai, từ đó ông bắt đầu công cuộc giữ gìn những tư liệu vô giá ấy, lúc nào cũng giữ bên mình dù bom đạn, chiến tranh, những tháng ngày sơ tán.

***

Ông cũng được chứng kiến và  tham gia việc xác định ngày thành lập Đoàn với cột mốc 26/3. [ix] Trước Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ 3, diễn ra vào tháng 3 năm 1961, Bí thư Trung ương Đoàn khi ấy, ông Nguyễn Lam, và ông cùng nhau trao đổi về ngày kỷ niệm thành lập Đoàn. Ông Tùng hỏi: “Tại sao ta không kỷ niệm ngày của Đoàn Thanh niên Phản đế mà lại kỷ niệm Ngày Thanh niên Cứu quốc?”. Sau đó, ông Nguyễn Lam là người đặt vấn đề với Ban thường vụ Trung ương Đoàn về việc có nên nghiên cứu kỹ lại để thay đổi ngày kỷ niệm thành lập Đoàn hay không. Ban nghiên cứu lịch sử Đoàn là nơi nhận nhiệm vụ quan trọng đó trước thềm đại hội toàn quốc. [x]

Ông Văn Tùng đã đeo balô bắt đầu một hành trình dài nhiều tháng lên Cao Bằng, Tuyên Quang, Thái Nguyên để đi tìm những vết tích lịch sử mà chính ông chưa hề biết rõ. [xi] Mất một tuần mới từ Hà Nội lên được Cao Bằng. Trong ba tháng mùa đông Việt Bắc lạnh giá, ông lặn lội từ Cao Bằng xuống Tuyên Quang, sang Thái Nguyên, gặp gỡ những nhân chứng sống, Đđoàn viên, đĐội viên từ xưa, lắng nghe câu chuyện của họ. Thế nhưng, tài liệu sống thì rất nhiều, còn tài liệu văn bản cần thiết cho ra thông tin về một ngày quan trọng sẽ được chọn làm ngày kỷ niệm thành lập Đoàn vẫn còn mịt mù. [xii] Còn một manh mối nữa, đó là Đại hội Đoàn lần thứ I diễn ra ở Đại Từ, Thái Nguyên, ông về Thái Nguyên nơi vẫn còn đó hội trường Tám Mái, cổ thụ vẫn xum xuê quanh nơi đã đã diễn ra Đại hội đầu tiên của Đoàn. Ông lưu lại Cao Vân, Đại Từ, Thái Nguyên, vào lại Suối Lê, tin tưởng tài liệu nhất định phải ở nơi này. [xiii]

Dân làng, cán bộ địa phương đã đưa ông đến nhà một người dân tộc thiểu số tên Thường, huyện ủy viên huyện Đại Từ. Gia đình anh Thường vẫn giữ được một bao tải bằng gai cũ kĩ, đã lên mốc, nhưng quý giá thay, đầy những tài liệu. [xiv] Ông Tùng có lẽ không thể quên được khoảnh khắc được nâng niu trên tay cuốn sổ đã sậm màu, vốn được đóng tận dụng từ mặt sau của một tờ báo. Văn bản trong sổ viết bằng bút mực xanh. Dòng chữ “Lịch sử Đoàn thanh niên cứu quốc Việt Nam” viết thật đậm bằng mực xanh trên trang đầu. [xv] Không ngần ngại, ông Văn Tùng vứt bỏ cả balô của mình, lấy bao tải bỏ hết tài liệu vào rồi dùng gùi tải lên lưng về lại Hà Nội. [xvi]

Chính văn bản quan trọng đầu tiên ấy đã chính thức được sử dụng như một nguồn thông tin quan trọng, cùng với những thông tin mà các thành viên Ban nghiên cứu lịch sử Trung ương Đoàn tìm được ở các kho lưu trữ tại Hà Nội, đã khiến Đoàn thanh niên đổi ngày kỷ niệm hằng năm từ 20-4 thành 26-3, cho phù hợp và đúng đắn với tất cả các lớp thanh niên đi sau đi trước trong những ngày lịch sử đầu tiên của Đoàn. [xvii]

 ***

Ông từng sống trong ngôi nhà tập thể nhỏ ăm ắp sách vở, tài liệu ở khu tập thể Thành Công, Hà Nội [xviii] cùng người bạn đời, cũng là một cộng sự thầm lặng và tận tâm, phu nhân Kim Duyên. Trong suốt quá trình gắn bó với ban biên soạn lịch sử của Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, bà là hậu phương vững chắc, thầm lặng giúp ông gom góp, sắp xếp tài liệu. Chính bà là người đã lục từng trang báo thời Pháp trong Thư viện Quốc gia. Khi cầm trong tay tờ L’Impartial số ra ngày 20-11-1931, có tuyên bố về việc xử Lý Tự Trọng, bà đã biết đây sẽ là một trong những dấu mốc quan trọng giúp trang viết của chồng mình về Lý Tự Trọng đầy đủ hơn từ cái nhìn của một tờ báo tiếng Pháp. Sau này, mỗi lần nhắc đến quyển sử Lý Tự Trọng - Sống Mãi Tên Anh, nhà sử học Văn Tùng không khỏi xúc động khi luôn miệng nhắc: “Vợ tôi đã tìm thấy tờ báo trong thư viện”. [xix] Lý Tự Trọng – Sống Mãi Tên Anh trở thành sách gối đầu giường của nhiều thế hệ thanh niên Việt Nam. [xx]

***

Đúng vào ngày 26-3-2004, Văn Tùng đã hiến tặng toàn bộ kho tư liệu của ông cho Trung ương Đoàn, bao gồm 10.000 hiện vật. [xxi] Ông và vợ mình cũng chính là những người góp nhiều công sức trong việc thành lập Bảo tàng Tuổi trẻ Việt Nam. Ông Văn Tùng góp hiện vật, bà Kim Duyên là chuyên gia, đắp lên tài liệu những nội dung để làm sáng tỏ những vấn đề lịch sử quan trọng của Đoàn thanh niên Việt Nam. [xxii]

Với tinh thần làm việc tận tâm, nhiệt huyết của một cán bộ Đoàn, phương pháp khoa học, chuyên nghiệp của một người làm nghiên cứu, ông đã miệt mài tìm kiếm những sử liệu qua nhiều tuyến: tư liệu lưu trữ; báo chí, nhân chứng sống.

Ông là tác giả của 45 tựa sách xuất bản, là tác giả của bộ năm cuốn Tư Tưởng Hồ Chí Minh Về Thanh Niên Và Công Tác Thanh Niên dày 950 trang; là chủ biên của bộ sách về lịch sử Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp thanh niên VN, Hội Học sinh - sinh viên Việt Nam, lực lượng thanh niên xung phong... với trên 4.000 trang in. [xxiii]

Ảnh: Văn Tùng - Tác giả Phương Hiếu. https://www.tienphong.vn/gioi-tre/nha-su-hoc-cua-tuoi-tre-qua-doi-976962.tpo